پیشنهاد می‌گردد برای درک بهتر از تاریخچه و سیر تحول پول، قسمت ششم این مطلب را در لینک زیر مطالعه نمایید.
تاریخچه پول- قسمت ششم: توافقنامه برتون وودز و بازگشت طلا به نظام پولی
این مطلب در ادامه سری مطالب «تاریخچه پول: پول از کجا آمده است؟» می‌باشد. در ششمین قسمت از این سری مطالب به موضوع توافقنامه برتون وودز و مزایا و معایب آن پرداختیم و دیدیم که در اوایل دهه ۱۹۷۰ و با هزینه‌هایی که ایالات متحده در نتیجه جنگ با ویتنام متحمل شده بود توافقنامه برتون وودز را در آستانه فروپاشی قرار داد. در هفتمین قسمت از این سری مطالب به موضوع شوک نیکسون می‌پردازیم.
این شوک پس از پیام تلویزیونی «ریچارد نیکسون»، سی و هفتمین رئیس جمهور ایالات متحده آمریکا در مورد سیاست‌های جدید اقتصادی به‌وجود آمد. مهم‌ترین بخش سخنرانی درباره تغییر موضع ایالات متحده و توجه بیشتر به مسایل داخلی کشور پس از اتمام جنگ ویتنام بود. بر این اساس نیکسون سه هدف اصلی در برنامه اقتصادی خود مشخص کرد، این اهداف «ایجاد مشاغل بهتر، کاهش هزینه‌های زندگی و محافظت از دلار آمریکا در برابر دلالان بین المللی» بود.
نیکسون در ادامه خواستار کاهش مالیات شد و دوره ۹۰ روزه ثابت نگه داشتن قیمت‌ها و دستمزد را بهترین گزینه برای تقویت بازار کار و کاهش هزینه‌های زندگی دانست. نیکسون از تبدیل دلار به طلا جلوگیری کرد. علاوه بر این، افزایش ۱۰ درصدی مالیات را به تمام وارد کنندگان اعمال کرد. همانند استراتژی تعلیق تبدیل دلار، این قانون در نظر داشت شرکای اصلی تجاری ایالات متحده را به ارتقای ارزش پولی خود تشویق کند.
بیانیه نیکسون یک تغییر سیاست اقتصادی بود که رئیس جمهور آن را برای رشد اقتصادی ایالات متحده از نظر مشاغل و ثبات نرخ ارز لازم می‌دانست. این بیانیه که از آن به عنوان شوک نیکسون یاد می‌شود؛ منجر به پایان یافتن قرارداد برتون وودز و توقف تبدیل دلار آمریکا به طلا شد.
شوک نیکسون کاتالیزوری برای تورم همراه با رکود دهه ۱۹۷۰ بود که طی آن ارزش دلار آمریکا کاهش یافته بود.
توافق برتون وودز مبتنی بر ارزش ارزهای خارجی بود. ارزش ارزهای خارجی مبتنی بر دلار و براساس نرخ جهانی طلا توسط کنگره محاسبه می‌شد. با این حال دلار امریکا از ارزشی ثابت برخوردار بود که در دهه ۱۹۶۰ با افزایش یک واحدی ارزش دلار، سیستم مالی آمریکا به خطر افتاد، زیرا ایالات متحده به اندازه کافی طلا برای پوشش حجم دلار موجود در جهان نداشت. در نتیجه ارزش دلار افزایش یافت. دولت ایالات متحده تلاش کرد تا ارزش دلار و نظام برتون وودز را با تلاش برای جلوگیری از سرمایه گذاری خارجی، محدود کردن اعطای وام های خارجی و اصلاح سیاست های پولی بین المللی تقویت کنند. با این حال، تلاش آنها تا حد زیادی ناموفق بود.
در نتیجه اضطراب و نگرانی در نهایت به بازار ارزهای خارجی راه یافت و تاجران در سرتاسر جهان از کاهش ارزش نهایی دلار واهمه داشتند. در نتیجه شروع به فروش دلار آمریکا به دفعات و قیمت‌های بالاتری نمودند. نیکسون پس از اعمال چندین سیاست درباره دلار، تصمیم به اجرای راهکار اقتصادی جدید برای کشورش گرفت.
سخنان نیکسون در سطح بین‌المللی با استقبال قابل توجهی روبرو نشد و بسیاری در جوامع بین‌المللی طرح نیکسون را به عنوان یک اقدام یکجانبه توصیف کردند. در پاسخ، گروه کشورهای دموکراتیک صنعتی (موسوم به گروه ۱۰ یا جی ۱۰) تصمیم گرفتند که نرخ جدید مبادلات را برمبنای دلار با ارزش پایینتر محاسبه کنند. این تصمیم که به توافقنامه اسمیت‌سونین معروف است، در دسامبر ۱۹۷۱ به اجرا گذاشته شد.
در توافقنامه اسمیت‌سونین، ایالات متحده موافقت کرد که ارزش دلار در برابر طلا را تقریباً ۸.۵ درصد کاهش دهد. کشورهای دیگر پیشنهاد دادند ارزهای خود را نسبت به دلار ارزش گذاری کنند. اثر خالص تقریبا به کاهش ۱۰.۷ درصد ارزش دلار در مقابل سایر ارزهای اصلی بود.
در نشست اسمیت‌سونین، کشورها با گفتگوهای آینده محور در مورد اصلاحات گسترده تر در سیستم پولی بین المللی موافقت کردند. موضوعاتی نقش اصلی دلار، مسئولیت مشترک ثبات نرخ ارز، نقش آتی طلا، وسیله ای برای کاهش تعدیل نرخ ارز و اقدامات مقابله با جریان‌های مالی ناپایدار از جمله مهم‌ترین موضوعات مورد توافق برای بحث‌های آتی بود. کشورهای خارجی همچنین موافقت کردند که به درخواست نیکسون مبنی بر کاهش محدودیت های موجود تجاری و پذیرفتن سهم بیشتری از بار نظامی جنگ سرد رضایت دهند.
در نهایت توافقنامه اسمیت‌سونین برای جلب اعتماد به سیستم برتون وودز کار چندانی نکرد. با شروع ماه فوریه سال ۱۹۷۳، فشار بازارهای دلالی موجب کاهش ارزش دلار و منجر به یک سری توازن ارزشی شد. با افزایش فشار بر دلار در ماه مارس، گروه ۱۰ با ایجاد یک راهکار، از شش عضو اروپایی خود خواست ارزهای خود را برای مقابله با دلار با یکدیگر پیوند دهند. این تصمیم باعث خاتمه سیستم ثابت نرخ ارز شد که در توافق برتون وودز اجرا شده بود.
امروزه ما در دنیایی با جریان آزاد ارزهای تجاری زندگی می‌کنیم. این سیستم دارای مزایایی است که از بارزترین آنها می‌توان به اتخاذ سیاست‌های پولی رادیکال مانند امکان کاهش کمی پول اشاره نمود. با این وجود، این سیستم همچنین منجر به ایجاد عدم قطعیت و بازارهای عظیمی برای پوشش ریسک این عدم اطمینان ارزی شده است. با اینکه چندین دهه از شوک نیکسون می‌گذرد، ولی مزیت این تغییر سیاست عظیم و پیامدهای احتمالی آن هنوز موضوع گفتگوی اقتصاددانان است.
محدثه رئیسی
کارشناس ارشد اقتصاد دانشگاه تهران